Kamienie, piaski i glina
Ziemia składa się z drobnych i grubszych cząstek bardzo rozmaitej natury i rozmaitej budowy.
Rozróżnić możemy w ziemi: 1) kamienie; 2) żwir; 3) piasek bardzo rozmaitej grubości; 4) glinę; 5) połączenia wapna; 6) próchnicę i nierozłożone jeszcze szczątki roślin i zwierząt; 7) mnóstwo żywych organizmów, drobnych żyjątek, bakterii, grzybów, pleśni, korzeni roślin i liczne drobne zwierzęta, żyjące w ziemi. Pomiędzy tymi stałymi ciałami krąży: 8) woda i wypełnia drobniejsze przestworki utrzymując się siłą włoskowatości. W wodzie rozpuszczone są: 9) sole różne, wśród których znajdują się i pokarmy dla roślin. W przestworkach większych, o ile nie są zajęte przez wodę, krąży powietrze i gazy, wydzielające się przy butwieniu i rozkładzie próchnicy, gazy wydzielane przez drobne organizmy. Wszystko to oddziaływa na siebie wzajemnie i tworzy pewną całość, pewien rodzaj ziemi.
Kamienie czyli odłamki skał rozkruszonych, jeśli zostały naniesione wodą to zawsze są gładko otoczone (okrąglaki); jeśli naniesione lodowcem to kanciaste i ostre. Ulegają one wietrzeniu tak samo jak skały lite, z których pochodzą. W uprawie stanowią często przeszkodę. W wielu ziemiach niema zupełnie kamieni, w innych jest ich wielka obfitość.
Żwiry różnej grubości powstałe z dalszego rozkruszenia kamieni, bądź przez wodę bądź przez wzajemne ocieranie. Żwiry z otoczaków złożone świadczą, że zostały naniesione przez wodę. Żwiry kanciaste pochodzą z osunięcia przez lodowce, jedne i drugie ulegają dalej podobnemu zwietrzeniu jak skały lite.
Piaski rozmaitej grubości i miał złożone są z drobnych ziarneczek kwarcu i różnych skał, przeważnie krzemianowych. Piaski kwarcowe nie wietrzeją dalej i nie tworzą też zapasu pokarmów dla roślin. Ziarnka kwarcu źle zatrzymują wodę i nawozy, a ziemia z nich przeważnie złożona, jest uboga. Bardzo drobniutki pył mineralny, w którym już przez roztarcie nie można wyczuć ziarnek, nazywamy miałem.
Cząstki gliniaste stanowią materiał bardzo drobno rozdzielony, pyłkowaty, który powstaje przy wietrzeniu różnych złożonych skal krystalicznych. Tworzy się wtedy w pewnej ilości czysta glinka, czyli kaolin (glinka używana do wyrobu porcelany) i ona to nadaje zwięzłość i inne cechy właściwe cząstkom gliniastym.
Samego kaolinu jest w glebie bardzo mało, ale mała już zawartość zwiększa znacznie zwięzłość gleby i zdolność zatrzymywania wilgoci. Wraz z wodą zatrzymuje się w glinie większa ilość pokarmów dla roślin. W tym co zwykle nazywamy gliną oprócz właściwego kaolinu, tj. krzemianu glinowego, jest przeważnie drobny pył i miał kwarcowy, krzemionkowy i nieco innych ciał mineralnych. Im więcej gliniastych części w ziemi, tym silniej ziemia się zsycha. Domieszka piasku i wapna rozluźnia cząstki gliniaste.
Cząstki wapienne znajdują się w ziemi bądź to jako grubsze odłamki wapienia, kamyki, żwir i piasek wapienny (tylko w ziemiach bardzo wapiennych); bądź powszechniej jako bardzo drobno rozdzielony węglan wapniowy, wśród innych cząsteczek ziemi. Częściowo są połączone z krzemionką, częściowo zaś z próchnicą, a także rozpuszczone w wilgoci ziemnej. W niektórych ziemiach w podglebiu, na różnej głębokości, węglan wapna wyściela drobne kanaliki ziemi, a także znajduje się w naciekach (nieregularnych, okrąglawych kamykach, które powstały z wypłukanego z górnej warstwy wapna). Domieszka wapna w glebie czyni ją pulchną i czynną, rozluźnia budowę gleby, gdy jednak ziemia zawiera znaczniejszą ilość drobnego miału wapniowego, wtedy staje się nadzwyczaj lepka i kleista, w stanie nieco tylko wilgotnym. Cząstki wapienne łatwo bywają z ziemi wyługowane wodą, to też zdarza się często, że gleba i warstwa orna zawiera ledwie ślady wapna, podczas gdy w podglebiu jest go dostatek znaczny.
W niektórych okolicach znajdują się pokłady gipsu; na gipsach tych tworzy się zwykle bardzo szczupła i mało urodzajna gleba.