Rodzaje pszenicy
Pszenica bywa uprawiana w bardzo licznych gatunkach i odmianach. Rozróżniamy: 1) pszenicę właściwą, której ziarno z plew się wymłaca a osadka kłosa jest mocna i 2) orkisz pszenny, u którego ziarno po omłóceniu pozostaje otulone plewami a osadka kłosa łamliwa rozpada się po dojrzeniu na pojedyncze człony.
Pszenica właściwa. Do pszenicy właściwej zaliczamy kilka gatunków odrębnych a mianowicie: 1) pszenica zwykła, 2) pszenica twarda, 3) pszenica pękata zwana też angielską. W każdym z tych gatunków istnieje mnóstwo odmian, najwięcej ich należy do pszenicy zwykłej; ten też gatunek dla nas ma największe znaczenie.
Wśród licznych odmian pszenicy zwykłej są następujące najważniejsze odmiany.
a) Pszenice ościste (ostki) o plewkach opatrzonych ośćmi (wąsami), ziarno czerwonawe, więcej lub mniej szkliste, kłosy czerwone lub białe albo złotawe, słoma przeważnie dość słaba, uprawiane bywają więcej we wschodniej i południowej części kraju.
Tu należą np.: Ostka galicyjska czerwona, Danka (czerwona, ma nieco sztywniejszą słomę) i węgierska Banatka o jasno-czerwonym lub białym kłosie, czerwonym szklistym ziarnie, ta ostatnia wczesna, łatwo u nas wylęga.
b) Pszenice bezostne (Gołki) mają plewki bezostne, ziarno białe lub czerwone. Gołki biało-nasienne o białym kłosie uprawiane w Polsce są nieco sztywniejsze w słomie i późniejsze niż ostki. Najważniejsze z tych odmian są: śląska franksztynka, kujawka, kostromka, puławka, biała płocka i genealogiczna biała.
Gołki białe o czerwonym kłosie, z tych najważniejsza Sandomierka odmiana bardzo dawna i stała, uprawiana w Sandomierskim odznacza się pięknym pełnym ziarnem, znaczną wytrzymałością na zimę, ale słabą ma słomę i łatwo wylęga.
Gołki czerwone o kłosie białym lub czerwonym są nadzwyczajnie liczne. U nas znane są odmiany pochodzące z zagranicy jak np. Dywidenda. Właściwą pałkowatą budową odznacza się angielska Graniatka. Pszenica ta w zachodniej Europie jest najplenniejsza ze wszystkich i u nas tu i ówdzie się uprawia, jednak nie daje pięknego ziarna. Ma za to niezmiernie sztywną słomę i na silnie wynawożonym gruncie niełatwo wylęga. W zimie łatwo marznie i ginie, bo jeszcze nie jest dobrze u nas przyswojona.
Przewódką nazywają odmiany zasiewane na przemian raz jako ozime, drugi raz jako jare. U nas najwięcej zasiewana przewódka jest ostką o jasno-czerwonym kłosie i czerwonym ziarnie, dość plenna i niewymagająca.
Z odmian jarych zasługuje na uwagę galicyjska ostka i gołka jara białokłosa, ceniona nawet za granicą, bo plenna i niewymagająca daje piękne ziarno.
Pszenica twarda odznacza się kłosem szczupłym, ściśniętym i bardzo długimi wąsami, ziarno chude, szkliste, wydłużone. Znana jest tylko jako jara, a uprawiają ją w okolicach o suchym a ciepłym klimacie, więc w stepowych okolicach południowej Rosji i w wielu krajach nad brzegami morza śródziemnego. Dla nas odmiany te nie mają wielkiej wartości.
Pszenica pękata zwana także angielską. Odmiany jej uprawiane są w zachodniej Europie i niektórych okolicach Ameryki i należy do najplenniejszych. Kłos ma gruby, dobrze ziarnem obsadzony, plewy okrągło wydęte, zawsze długimi ośćmi opatrzone, często czarniawe i omszone (stąd także nazwa „Aksamitki”). Ziarno ma grube, pękate, dojrzewa bardzo późno, słomę ma niezmiernie sztywną i nie wylęga. U nas nie wytrzymuje zimy i dotychczas nie zdołano jej należycie przyswoić.
Orkisze znane są również w bardzo licznych odmianach czerwonych i białych, ościstych i bezostnych. Odznaczają się kłosem bardzo wydłużonym, wąskim, rozpadającym się po dojrzeniu. Do orkiszów należą także odmiany, za dawnych czasów u nas znane, jak „Płaskurka” czyli orkisz pszenny dwu- ziarnowy, dziś u nas mało uprawiany.