Wiadomości ogólne o zbożach
Zboża uprawiamy w celu otrzymania ziarna wypełnionego mączką. Ziarno zbóż przerobione na chleb jest głównym pożywieniem ludzkości: oprócz tego służy częściowo na paszę dla zwierząt i na inne przetwory (krochmal, spirytus); słomę zbóż używamy przeważnie na paszę i ściółkę dla zwierząt gospodarskich. Wszystkie uprawiane u nas zboża, z wyjątkiem gryki, należą do roślin jednoliściennych i rodziny traw: gryka do dwuliściennych do rodziny rdestów. W ziarnie zbóż naszych znajduje się przeważnie skrobia (mączka) (56 – 73%), oprócz tego (7 do 20%) ciał białkowatych i nieco tłuszczu (1,5 – 5,5%).
Zboża nie wymagają zbyt wielkich zasobów nawozowych w glebie, ani koniecznie głębokiej uprawy, należą do płodów pewnych, plonujących bez zawodu, to też uprawa zbóż jest tak dawna jak rolnictwo samo i powszechna w gospodarstwach.
W naszym kraju przeszło połowa całego obszaru roli uprawnej, bo 52%, znajduje się pod uprawą zbóż.
Rozróżniamy zboża: a) kłosowe (jak pszenica, żyto, jęczmień), b) wiechowe (owies, proso, ryż). Rozróżniamy także zboża: 1) ozime i 2) jare. Pszenica, żyto i jęczmień wielorzędowy bywają uprawiane jako ozime i jare; jęczmień dwurzędowy, owies, proso, kukurydza i gryka tylko jako jare, gdyż mrozu nie znoszą. (Owies ozimy bywa uprawiany w zachodniej Europie, u nas stale wymarza).
Najważniejsze dla naszych gospodarstw są: żyto, pszenica, jęczmień i owies, mniej znaczenia ma proso; gryka tylko na uboższych, gorszych ziemiach, kukurydza bywa uprawiana w cieplejszej części kraju.
Zboża zakorzeniają się płytko licznymi korzeniami wiązkowymi i czerpią pożywienie przeważnie z płytkiej warstwy ziemi, z gleby. Na pulchnych ziemiach liczne korzenie idą jednak w znaczną nieraz głębokość i przyczyniają się do lepszego zaopatrzenia roślin w wilgoć. Zboża zadowalają się uprawą do średniej głębokości, lubią gleby przepuszczalne, czynne, nie podmokłe, swymi liśćmi nie ocieniają roli, wymagają więc siewu zwartego, by nie dopuścić do zachwaszczenia i stanowią dobrą ochronę dla rozmaitych wsiewek roślin pastewnych i zasiewanych na nawóz zielony. Po zbiorze zbóż rola pozostaje zbita i zleżała. Zbiory zbóż wypadają wcześnie w lecie, pozostaje więc dość czasu na uprawę jesienną, a po wcześniej dojrzewających zbożach, można jeszcze zasiewać rośliny na nawóz zielony i na paszę.
Zboża nasze zwykle zakorzeniają się najpierw korzeniami zarodkowymi, a następnie wypuszczają z podziemnego kolanka liczne korzenie przybyszowe, rozgałęziające się gęstą siecią, lecz niezbyt głęboko w glebie. Największa liczba korzeni zbóż na dobrej glebie znajduje się do głębokości 40 cm. Powtórne to zakorzenienie może się odbyć już w jesieni albo też przy późnym siewie, dopiero z wiosną. W pierwszym razie mają rośliny z wiosną więcej czasu na należyte rozwinięcie się i wydanie dobrego plonu, w drugim razie, gdy za słabo w ziemię weszły, cierpią mocno lub giną od szkodliwych wpływów zimy. Zbyt bujny jednak rozwój jesienny także nie jest korzystny, gdyż może być powodem wyprzenia.