Najważniejsze własności ziemi

Urodzajna gleba

Ziemia do produkcji rolniczej dobra powinna być: 1) zasobna czyli bogata i 2) urodzajna czyli żyzna.

Zasobność. Jeśli ziemia zawiera znaczne ilości składników mogących służyć roślinom za pożywienie, nazywamy ją zasobną czyli bogatą. Nie każda ziemia zasobna jest jednakże zarazem urodzajną, zdarza się bowiem, że owe składniki użyteczne są nierozpuszczalne lub dla roślin niedostępne. Tworzą one jak gdyby zamkniętą śpiżarnię, z której rośliny czerpać pożywienia nie zdołają. Tak np. ziemie, powstałe ze zwietrzałych skał pierwotnych krystalicznych na żwirach granitowych, bywają zasobne a nie zawsze urodzajne; tak samo ziemie torfiaste bywają często zasobne a mimo tego nieurodzajne, ponieważ owe zasoby znajdują się w postaci nierozpuszczalnych minerałów lub też w nierozłożonej próchnicy. Urodzajność jednak zasobnych gleb możemy sztucznie wytworzyć przez umiejętną uprawę jak i za pomocą melioracji, jak np. osuszenia.

Urodzajność i żyzność. Urodzajna jest ziemia, jeśli nie tylko zawiera zasób materiałów pokarmowych dla roślin, lecz jeśli one są w stanie gotowym do użycia przez rośliny. Urodzajność gleby można wytworzyć sztucznie za pomocą melioracji, tj. np. odwodnienia lub nawodnienia, jak i przez dodanie potrzebnych składników czyli przez nawożenie. Jeśli gleba jest zasobna i urodzajna zarazem, nazywamy ją żyzną. Nie każda jednak gleba z równą łatwością da się doprowadzić do żyzności: – trzeba żeby miała pewne własności ułatwiające zadanie rolnika. Najważniejsze własności ziemi, od których zależy żyzność, są: a) zdolność zatrzymywania składników pożytecznych; b) mierna zdolność zatrzymywania wody; c) zdolność podnoszenia wody ku górze (włoskowatość); d) przewiewność i budowa gruzełkowata; e) czynność i sprawność; f) właściwe złożenie cząstek.

Zdolność zatrzymywania ciał pożytecznych dla roślin (własności absorpcyjne). Jeśli przez glebę urodzajną przepuszczamy wodę zawierającą składniki pokarmowe roślin, to przekonamy się, że pewna ilość tych ciał zostanie przez ziemię zatrzymana. Zatrzymywane np. bywają połączenia potasu, kwas fosforowy i sole amonowe. Kwasu azotowego i kwasu siarkowego ziemia nie zatrzymuje, o ile więc nie zostały zużyte przez rośliny, uchodzą z wodą w głąb. Własność absorpcji jest niezmiernie ważna, gdyż nie pozwala deszczom wypłukiwać ze ziemi niektórych składników pożytecznych i przyczynia się tym samym do dobrego odżywienia roślin. U różnych gatunków ziemi absorpcja bywa bardzo różna. W ziemiach piaszczystych jest absorpcja bardzo mała, w gliniastych i próchnicowych znaczniejsza.

Zdolność zatrzymywania wody w ziemi stanowi jej cechę korzystną, do pewnej jednak granicy. Pod tym względem ziemie różnią się znacznie między sobą. W jednych np. piaskach, woda prędko w dół uchodzi albo wyparuje w powietrze i wyschnie, a rośliny cierpią od posuchy. W innych gliniastych woda tak silnie bywa zatrzymywana, że po lada deszczu tworzy się błoto i kałuże na powierzchni, co znowu źle wpływa na rośliny. Ziemia urodzajna powinna mieć mierną zdolność zatrzymywania wody, aby rośliny były zaopatrzone we wodę przez cały rok mniej więcej jednakowo. Ziemie drobnoziarniste, z gliny i próchnicy złożone, mają największą zdolność zatrzymywania wody i mogą przez to stać się nieprzepuszczalne, mokre. Grube piaski i żwiry, niektóre lekkie glinki tej zdolności nie posiadają, nazywamy je przepuszczalnymi. Warstwowanie podglebia silnie wpływa na zdolność zatrzymywania wody, powiększa ją lub obniża. W dobrej, świeżej, średnio zwięzłej ziemi, zawartość około 25 części wody na 10 cz. ziemi jest dobra; przy 40 na 100 ziemia staje się rozmokła; gdy mniej wody jak 10 na 100 to już rośliny w glebie gliniastej często więdną i cierpią od suszy, w piaszczystej natomiast jeszcze nie.

Zdolność podnoszenia wody. W związku ze zdolnością zatrzymywania wody stoi zdolność podnoszenia wody w glebie od spodu ku górze. Dzieje się to na mocy zjawisk włoskowatości; im drobniejsze przestworki między cząsteczkami ziemi, tym wyżej zdoła się woda podnieść. Ziemia, w której łatwo wilgoć od spodu ku górze się podnosi, łatwiej zaopatruje przez cały rok rośliny w potrzebną do wzrostu wilgoć. Ziemie gliniaste a drobnoziarniste mają tę zdolność znaczną; piaski im grubsze, tym mniej wilgoci mogą podciągać ku górze. Ziemie torfiaste, a przesuszone na powierzchni, najgorzej wodę podnoszą.

Przewiewność i gruzełkowatość ziemi. Ziemia urodzajna powinna być pulchna a zarazem przewiewna. Pulchność ziemi polega na tym, że tworzą się liczne większe i mniejsze gruzełki, pomiędzy którymi są puste przestwory. W mniejszych przestworkach zbiera się i zatrzymuje woda, w większych może swobodnie krążyć powietrze. Ziemia rozpylona lub piasek nie są pulchne jak należy, gdyż w nich brakuje owych większych przestworków. Zbita i zaskorupiała glina zsycha się twardo i również nie jest pulchna. Ziemia gruzełkowata natomiast daje się łatwo uprawiać, nie zlewa się po deszczu; korzenie roślin swobodnie się w niej rozrastają i mogą swobodnie oddychać. Powietrze przechodząc przez całą głębokość pulchnej gruzełkowatej gleby działa na części mineralne i na próchnicę, przyspiesza ich rozkład i wywołuje korzystne dla rolnika zmiany chemiczne.

Czynność ziemi. Ziemię urodzajną nazywamy też sprawną i czynną, a także ciepłą, w przeciwstawieniu do ziem nieczynnych i zimnych. Czynną nazywa się dlatego, że korzystne zmiany chemiczne odbywają się w niej szybko, np. nawóz prędko i dobrze się rozkłada, nawozy sztuczne od razu skutkują. Ciepłą nazywa się taka ziemia dlatego, że wskutek szybkich chemicznych zmian, np. przy rozkładzie nawozu, wywiązuje się nieco ciepła; więcej jednak dlatego, że w pulchną ziemię wchodzi łatwo cieple ogrzane powietrze. Taka ziemia ogrzewa się z wiosną prędko, to też nasiona kiełkują w niej szybko i młode rośliny szybko rosną. Uprawa dobra narzędziami wytwarza budowę gruzełkowatą i zwiększa czynność, a więc i urodzajność gleby. Gleba zwykle jest więcej pulchna i czynniejsza, podglebie więcej zbite i mniej czynne.

Właściwy skład cząstek. Pulchność i czynność gleby zależy od jej składu. Ziemię z domieszką piasku łatwiej doprowadzić do stanu gruzełkowatego niż gliniastą, z samego tylko miału złożoną. Domieszka wapna wpływa korzystnie na sprawność i czynność ziemi.

Gleby o przewadze cząstek gliniastych są zwięzłe i zbite. Zwięzła ziemia z większą silą zatrzymuje wodę, jest zatem nieprzepuszczalną, źle przewiewną, ogrzewa się powoli i jest nieczynną – zimną.

Zwięzłą, zbitą glebę można przeprowadzić w stan pulchny przez wapnowanie i wzbogacenie w próchnicę (przy pomocy nawożenia nawozem słomiastym lub nawozami zielonymi). Zwięzła ziemia stawia znaczny opór przy uprawie narzędziami i jest trudną do uprawy.

Barwa. Nawet barwa ziemi nie jest zupełnie obojętną własnością. Gleby ciemno zabarwione ogrzewają się od promieni słońca silnie, jasne powoli i mniej silnie. Na czarnych ziemiach większe są zmiany ciepłoty na powierzchni i te mogą działać w lecie korzystnie. Za to w zimie i z wczesną wiosną tudzież w jesieni na oziminy niekorzystnie.