Klimat a roślinność
Rośliny zależne są bardzo od wpływów całego otoczenia, od ciepła i światła słonecznego, a więc od pogody i zachmurzenia, od wiatrów, od wilgoci w ziemi i powietrzu – więc od ilości deszczu i śniegu. Przebieg tych wszystkich zjawisk w pewnej okolicy nazywamy jej klimatem.
Klimat rozmaitych okolic i krajów bywa bardzo rozmaity: zależnie ód położenia geograficznego, tj. odległości od równika i biegunów, od oddalenia od morza i wzniesienia w górę nad poziom morza. Mówimy więc o klimacie gorącym, zimnym i umiarkowanym, suchym lub wilgotnym. Każda okolica ma właściwy klimat miejscowy.
Wiatry są to prądy powietrza mniej lub więcej silne. Wiatrem panującym nazywamy taki, który wieje przez znaczną część roku w jednym kierunku (wiatr halny w górach). Wiatry północne są zimne, zachodnie, od strony oceanu, u nas zwykle wilgotne i przynoszą w lecie deszcze. Południowe wiatry są u nas zazwyczaj ciepłe. Wschodnie są chłodne, suche i zazwyczaj towarzyszą dłuższej pogodzie. Jako czynnik w rolnictwie wiatr ma pewne znaczenie, gdyż mierny przyśpiesza parowanie roślin przez co pobieranie pokarmów jest szybsze, osusza liście i łodygi, niszcząc tym sposobem rozwój różnych pasożytniczych grzybków jak np. rdzy, mącznicy itp. W bardzo zasłoniętych od przewiewu miejscach, pojawiają się te pasożyty silniej. Wiatr jednakże może zbytecznie wysuszyć rośliny i spowodować ich zniszczenie lub silnie uszkodzić, przewracając np. zboże na łanach. Na niektórych glebach silne wiatry zimowe ogołacają korzenie młodych ozimin z ziemi i znaczną nieraz powodują szkodę. Wiatr daje się jednak zużytkować jako siła poruszająca, przez ustawianie wiatraków (do mielenia, czerpania wody, odwadniania gruntów a nawet do wytwarzania elektryczności).
Ciepło zależy od naświetlenia, nagrzania słońcem, a więc zależy od położenia geograficznego pewnej okolicy, od pory roku i dnia. Ciepło ma niezmiernie ważny wpływ na rośliny, gdyż od przebiegu temperatury, od stopnia ciepła zależą wszystkie zjawiska życiowe roślin, kiełkowanie, wzrost, oddychanie, pobieranie pokarmów, przyswajanie węgla. Czynności te rośliny mogą odbywać jedynie w pewnych granicach ciepła, najniższa granica leży około 0° lub nieco wyżej – najwyższa około 40°.
Położenie geograficzne oddziałuje w ten sposób na klimat, że im bliżej równika tym jest cieplej tym mniej wyraźna zima, przeciwnie im dalej ku biegunowi tym zimniej. W Europie im bliżej oceanu atlantyckiego tym łagodniejsze i cieplejsze zimy, tym też łagodniejsze lato. Na wschód ku wielkim lądom Azji im dalej, tym ostrzejsze i dłuższe zimy i tym bardziej upalne, suche lato. W górach im wyżej tym zimniej tym chłodniejsze lato, tym zimniejsza i dłuższa zima.
Do mierzenia ciepła używamy przyrządu zwanego termometrem.
Światło jest również nadzwyczaj ważnym czynnikiem. Jest warunkiem tworzenia się zieleni w roślinach i warunkiem przyswajania węgla a więc warunkiem tworzenia się ciał organicznych w roślinach. W długie dnie letnie pod wpływem światła rośliny najsilniej się rozwijają i najwięcej produkują. Światło zwiększa tęgość tkanek roślinnych. W ciemności wyrosłe łodygi są miękkie, słabe i wodniste – na świetle wyrastają tęgie, stwardniałe, sprężyste, a mniej wydłużone.
Natężenie światła słonecznego różnie jest rozdzielone w rozmaitych klimatach. U nas w strefie umiarkowanej mamy długie dni w lecie, a krótkie dni zimowe. Dwa razy do roku, około 21 marca i 21 września, jest tu tzw. porównanie dnia z nocą tj., że noc i dzień mają równo po 12 godzin. Najdłuższe dnie u nas wypadają około 21 czerwca i trwają 16 godzin, najkrótsze około 21 grudnia i trwają 8 godzin. Im bliżej równika, tym jednostajniej rozdzielone są dni i noce; ku biegunom natomiast coraz dłuższe dni letnie, coraz krótsze zimowe tak, że w okolicach koła polarnego, w letnim okresie nocy prawie nie ma, a tylko lekko się zmierzcha. Te długie dni letnie sprawiają, że na dalekiej północy podczas bardzo krótkiego lata niektóre rośliny, np. jęczmień, mogą dojrzeć i wydać plon. W wysokich górach i w ogóle przy czystym, niezamglonym powietrzu, natężenie światła jest silniejsze.
Elektryczność objawia się wyładowaniem, tj. grzmotami i piorunami podczas burz w lecie, a ma o tyle znaczenie w rolnictwie, że łączy w powietrzu azot z tlenem przez co powstaje w maleńkich ilościach kwas azotowy. Kwas azotowy łączy się z amoniakiem, który także znajduje się w powietrzu i powstaje rozpuszczalna sól, azotan amonowy, znakomity pokarm dla roślin. Stąd deszcze podczas silnych burz zawsze nieco wzbogacają ziemię w azot.
Opady atmosferyczne, deszcz, śnieg, grad rosa, mgły, mają ogromne znaczenie dla rozwoju roślin. Jest to bowiem przeważane źródło wody, z którego rośliny uprawne w ciągu roku czerpią. Ilość wody spadającej w postaci deszczu i śniegu jest bardzo różna w różnych okolicach i krajach. Mierzymy ją przy pomocy ombrometru, wyrażając np. w litrach na 1 m2. I tak u nas w równinach na 1 metr kwadratowy spada rocznie z deszczem, śniegiem itp. około 600 do 700 litrów wody, w górach więcej bo 800 do 1200 litrów. W krajach nadmorskich bywa rocznie więcej opadów, zaś dalej na wschód ku stepom ukraińskim opady są mniej obfite, tak że i do 400 litrów na metrze rocznie nie dochodzą. Rozdzielenie tych opadów na poszczególne miesiące bywa rozmaite, to więcej, to mniej dogodne dla produkcji roślin. W jednych okolicach zwykle w pobliżu mórz, deszcze i opady w ogóle rozdzielają się jednostajnie na cały rok. U nas i bywa przeciwnie, raz długotrwała słota a potem często długotrwała posucha. Woda z opadów atmosferycznych częściowo wsiąka w ziemię i zasila wodę zaskórną, a z tej źródła i rzeki. Częściowo zostaje wessana przez rośliny i wyparowuje z ich liści w powietrze, w pewnej zaś części wyparowuje wprost ze ziemi. Rośliny mogą więc zużyć zaledwie pewną część tej ilości wody, jaka dostaje się z opadami do ziemi.
Do mierzenia ilości wody opadłej z deszczem i śniegiem służy przyrząd zwany ombrometrem. W pobliżu mórz i oceanu klimat staje się wilgotniejszym, o większej ilości deszczu, mgły, śniegu. W głębi wielkich lądów tworzy się klimat suchy (lądowy). Wzniesienie nad poziom morza w górach wpływa również na klimat. Im wyżej w górach, tern więcej opadów i tym chłodniejsze lato, a zimniejsza zima.