Jęczmień
Jęczmień znamy w kilku gatunkach i bardzo licznych odmianach: jęczmień dwurzędowy (dwójniak) a) zwisły, b) wyprostowany, c) karasek czyli „Pawiak”, jęczmień wielorzędowy a) czterorzędowy (czwórniak) i b) sześciorzędowy (szóstak). Różnią się one ułożeniem ziaren w kłosie, długością i budową kłosa. Jęczmień nagi zwany także orkiszem.
Dwójniak ma ziarna osadzone w kłosie w dwa szeregi, bywa uprawiany na jęczmień celny browarniany. Dwójniak zwisły ma kłos długi, zwieszający się, ziarno większe, słomę jednak dość wydaje słabą. Odpowiedni na najlepsze jęczmienne gleby. Dwójniak wyprostowany ma kłos krótszy, dość zbity, słomę sztywniejszą, ziarno grube o grubszej plewie, później dojrzewa. Odpowiedni na gleby bujne i czarnoziemne, na których mniej wylęga jak poprzedni. Należą tu odmiany: Imperial, Goldthorpe i wiele innych. Karasek o kłosie zbitym, płaskim, a ościach szeroko wachlarzowato ułożonych, o słomie sztywnej, nie daje wysokich plonów i rzadko u nas bywa uprawiany.
Jęczmień wielorzędowy daje ziarno szczupłe, szkliste, do browarów mało przydatne, plonuje jednak obficie. Czwórniak jary jest najwcześniejszym z gatunków jęczmienia, może być siany późno. W krajach zimnych północnych jest to najważniejsze zboże. Jęczmień ozimy sześciorzędowy wymaga łagodnych zim. Najbardziej znaną odmianą jest Mamut pochodzenia amerykańskiego, ziarno daje zawsze cienkie.
Jęczmień nagi dwu- i czterorzędowy czyli orkisz jęczmienny odznacza się ziarnem grubym, niezrośniętym z plewą, przydatnym na paszę i krupy. Dość zawodny w plonach, nie ma u nas większego znaczenia, a uprawiany bywa na podgórzu i we wschodniej części kraju.
Gleba. Jęczmień wymaga gleby żyznej, przepuszczalnej, pulchnej i czynnej, najlepiej rośnie na lekkich, żyznych i głębokich glinkach, w wapno zasobnych. Nie znosi zbytniej wilgoci ani posuchy. Na nowinach nie idzie dobrze i nie znosi świeżo pogłębionej roli. Czwórniak udaje się na gorszych, uboższych ziemiach.
Stanowisko i nawożenie. Pole powinno być z chwastów wyczyszczone i dobrze uprawne. Najlepszym przez to przedplonem pod jęczmień są okopowe na nawozie. W ziemiach czystych rośnie także po roślinach strączkowych zebranych na ziarno. Mniej dobrze po kłosowych. Po koniczynie łato wylęga. Po sobie źle rośnie.
Jęczmień potrzebuje dobrego stanu nawozowego roli, jednak bezpośrednio na oborniku wylęga i wcześnie podpada rdzy. To też stanowisko w drugim roku po nawozie jest dla niego najodpowiedniejsze. Użycie superfosfatu i soli potasowych może być pożyteczne. Nadmiar nawozów azotowych łatwo powoduje wyłożenie się i pogarsza jakość ziarna. Sole potasowe wpływają natomiast korzystnie na jakość i plony jęczmienia, zwłaszcza w glebach lżejszych.
Uprawa powinna być dokonana w jesieni, mianowicie orka do średniej głębokości. Świeżo wydobytej calizny jęczmień nie znosi. Na wiosnę na bujnej glebie może wystarczyć spulchniacz sprężynowy lub talerzowy i brona. Jeśli gleba jednak zwięźlejsza i więcej zleżała, należy pod siew płytko wyorać, zaraz zawlec i siać w świeżą rolę.
Siew. Na wybór ziarna do siewu zwraca się szczególnie uwagę, jeśli zamierzamy produkować jęczmień browarniany.
Jęczmień browarniany powinien być jasnej czystej barwy, bardzo równy, ziarna mają być baryłkowate, grube a krótkie, o cienkiej poprzecznie drobno pofałdowanej plewce (grube podłużne fałdy świadczą o grubości plewy). Ziarno powinno być zewnątrz mączyste, białe, nie szkliste.
Zasiew przypada zależnie od roku na koniec marca do końca kwietnia. Siać należy w rolę dobrze obeschniętą i już słońcem ogrzaną, by szybko zeszedł. Przy uprawie jęczmienia browarnego szczególną uwagę należy zwrócić na dobre przygotowanie roli i równy zasiew. Browarniany jęczmień winien być siany rzędowo na 10 do 15 cm., gdyż wtedy otrzymamy dorodniejsze i równe ziarno.
Przy siewie rzutowym wychodzi ziarna 160 kg. na ha, przy siewie rzędowym 100 do 120 kg. na ha. Przykrycie ziarna nie nazbyt płytkie 3 do 6 cm.
Po zasiewie jeśli dłuższa posucha, należy przywałować wałkiem pierścieniowym, aby równiej zeszedł. Skorupę tworzącą się po zasiewie na niektórych glebach należy pilnie takimże wałkiem niszczyć. Pszonak i gorczycę polną, jak i liczne inne chwasty niszczy się broną, włócząc jęczmień powoli w poprzek rzędów, gdy już zeszedł i dobrze się ziemi ujął (gdy ma już 3 do 4 piórka). Uszkodzenia jęczmienia przez bronę nie należy się obawiać, jeśli tylko zeszedł gęsto jak należy. Nie można włóczyć, jeśli w jęczmień zasiano równocześnie koniczynę. Narzędzia do plewienia gorczycy urządzone są w postaci gęstego żelaznego grzebienia, za pomocą którego przejeżdżając przez pole ze zbożem wyrywamy gałęziste chwasty, podczas gdy wąskie liście zboża się przesmykają. Nie usuwają one jednak wszystkiego chwastu. Gorczycę można niszczyć wcześnie prze, skrapianie pól 20% rozczynem siarczanu żelaza przy użyciu stosownych rozpylaczy.
Choroby i szkodniki. Na jęczmieniu pojawia się głownia jęczmienna, wtedy zamiast ziaren w kłosach wykształca się czarny pyłek (zarodniki grzybka), środkiem przeciw główni jest zanurzenie ziarna na 5 minut w wodzie gorącej o temperaturze 52 do 56° C, podobnie jak przeciw główni pszennej.
Ze szkodników oprócz wiosennego pokolenia niezmiarki czarnej i paskowanej, jak i drutowców, uszkadza młode rośliny turkuć podjadek (zwłaszcza na glebach zasobnych w próchnicę).
Zbiór jęczmienia przypada w lipcu. Rozpoczynać należy nie szybciej, aż ziarno należycie się wypełni i wewnątrz stężeje. Nie powinno jednak przestać na pniu, bo w takim razie łatwo osypuje się a kłosy się łamią. Piękny biały jęczmień można zebrać tylko przy dobrej pogodzie. Najlepiej w takim razie jęczmień dosuszyć na pokosach, raz przewrócić, związać i zwieźć. Zwłaszcza jeśli koniczyna w jęczmień wsiana, należy słomę dobrze dosuszyć. W czasie przepadzistym zbiór jest trudniejszy i jęczmień na pokosach żółknie. Należy wtedy wiązać w małe snopeczki i ustawiać kłosami do góry, opierając o siebie w dwóch szeregach. Plon jęczmienia jarego bywa bardzo zmienny, u nas średnio około 12 do 16 kubików z ha. Na 100 kg. ziarna przypada 120 – 180 kg. słomy. Ziarno jęczmienne należy bardzo starannie oczyścić i przegatunkować, gdyż równe piękne ziarno ma wyższą cenę jako jęczmień browarniany. Do obijania i oddzielania ości i nadania nasieniu lepszego wyglądu służy przyrząd zwany kłosownikiem. Kłosownik bywa połączony z sitem gatunkującym. Jęczmień przepuszczony przez kłosownik ma wyższy ciężar hektolitra i ładniej wygląda.
Jęczmień ozimy wymaga ziemi żyznej w dobrej uprawie. Przepuszczalna, średnio lekka glinka jest najlepsza. Udaje się w niezbyt ostrym klimacie. Stanowisko najlepsze podobne jak dla pszenicy ozimej. Po ugorze, rzepaku lub wczesnych mieszankach pastewnych, a także po koniczynie, z której zebrano tylko letni pokos. Uprawa jak pod pszenicę ozimą, lecz wcześniejsza. Siew bowiem powinien być dokonany w końcu sierpnia. Jęczmień ozimy krzewi się silnie, więc wysiew powinien być rzadki, około 100 do 110 kg. na ha. Wysiewać należy rzędowo, w rzędy na 20 cm. do 30 cm. odległe. Zbiór wczesny w końcu czerwca. Plon bywa bardzo obfity do 40 kubików z ha., zwykle około 25 kubików. Z powodu wczesnego dojrzewania wielkie szkody wyrządzają w nim wróble.